3دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی دانشگاه علامه طباطبایی تهران
چکیده
درخت بهویژه سرو در اساطیر ایران و بسیاری از تمدنهای کهن مورد توجه بوده است. در اساطیر ایرانی سرو اهمیت بسیار دارد. آن را درختی ایرانی دانستهاند و نماد آیین زرتشت و گاه نماد اهورامزداست. با توجه به این زمینه اسطورهای، در ادبیات و شعر نیز کاربرد فراوانی یافته و مضامین ادبی بسیاری از آن ساخته شده است. در این مقاله سعی شد بازتاب این درخت خوشاندام در ادبیات بهویژه شعرپارسی بررسی شود. هرچند مطالبی بسیار کوتاه و پراکنده در برخی فرهنگهای تخصصی و عمومی در این باره آمده است، ولی به گونهای جامع که منتج به نتایجی معنیدار شود کاری صورت نگرفته است؛ بنابراین پس از فراهمآوردن مقدمات اسطورهای، با انتخاب آثار چند شاعر از هر دوره شعر پارسی مضامین و تناسبات ساختهشده با واژه سرو بررسی شدو سرانجام به این نتیجه رسید که: سرو به سبب پیشینه اسطورهای در شعر فارسی به عنوان نمادی مثبت کاربرد فراوانی یافته و نماد آزادی، خوشاندامی، بیتعلّقی و غیره شده است. ویژگیهای ظاهری این درخت دستمایه مضمونآفرینی شاعران فارسی شده، در تناسب با عناصر دیگر مانند نخل، میوه، گره، سایه، بلبل، قمری، مصراع، نی، موسیقی و غیره صور خیال و حسن تعلیلهای رنگارنگی در شعر فارسی پدید آورده است. در سبک خراسانی و عراقی مضامین و صور خیالی که با سرو ساخته میشد کاملاً مثبت بوده است، ولی بهتدریج مضامین منفی هم بهویژه در سبک هندی از آن آفریده شد که علت آن میتواند کمتوجهی شاعران متأخر به جنبههای نمادین و اسطورهای درخت سرو باشد.
6. اوشیدری، جهانگیر. (1371). دانشنامه مزدیسنا، نشر مرکز، تهران.
7. بهار، محمدتقی. (1373). سبکشناسی، سه جلد، انتشارات امیرکبیر، چاپ هفتم، تهران.
8. ــــــــــــــ (1380). دیوان، به اهتمام چهرزاد بهار، انتشارات توس، دو جلد، تهران.
9. بهار، مهرداد. (1384). از اسطوره تا تاریخ، نشر چشمه، چاپ چهارم، تهران.
10. پورعبدالله، حبیبالله. (1384). تخت جمشید از نگاهی دیگر، انتشارات کلهر، چاپ ششم، تهران.
11. جوینی، عطاملک. (1382). تاریخ جهانگشا، تصحیح محمد قزوینی، دنیای کتاب، چاپ سوم، تهران.
12. حافظ، شمسالدین محمد. (1379). دیوان، به تصحیح و تدوین دکتر رشید عیوضی، انتشارات امیرکبیر، تهران.
13. خاقانی، بدیل. (1378). دیوان اشعار، به تصحیح دکتر سجادی، انتشارات زوار، چاپ ششم، تهران.
14. خلف تبریزی، محمدحسین. (1362). برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم، تهران.
15. خواجوی کرمانی، ابوالعطا. (1378). دیوان، به کوشش احمد سهیلی خوانساری، چاپخانه حیدری، تهران.
16. دهخدا، علیاکبر. (1377). لغتنامه، شانزده جلد، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم از دوره جدید، تهران. 38. ژیران، ف. (1375). فرهنگ اساطیر آشور و بابل، فکر روز، ترجمه ابوالقاسم اسماعیلپور، تهران.
17. سعدی، مصلحالدین. (1372). کلیات، به کوشش محمدعلی فروغی، انتشارات امیرکبیر، چاپ نهم، تهران.
18. سنایی، ابوالمجد. (1341). دیوان، به تصحیح مدرس رضوی، انتشارات ابن سینا، تهران.
19. ــــــــــــــــ (1377). حدیقهالحقیقه، به تصحیح مدرس رضوی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ پنجم، تهران.
20. سیف فرغانی، محمد. (1364). دیوان، به کوشش دکتر ذبیحالله صفا، انتشارات فردوسی، چاپ دوم، تهران.
21. شریفی، محمد. (1387). فرهنگ ادبیات فارسی، فرهنگ نشر نو، انتشارات معین، چاپ دوم، تهران.
22. شمیسا، سیروس. (1377). فرهنگ اشارات، دو جلد، انتشارات فردوس، تهران.
23. صائب تبریزی، محمدعلی. (1375). دیوان، به کوشش محمد قهرمان، انتشارات علمی فرهنگی، چاپ ششم، جلد سوم، تهران.
24. صفا، ذبیح الله. تاریخ ادبیات در ایران، هشت جلد، انتشارات فردوس، چاپ دوازدهم، تهران.
25. فرهوشی، بهرام. (1365). ایرانویج، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
26. فروغی بسطامی، میرزا عباس. (1354). دیوان، به اهتمام منصور مشفق، انتشارات صفی علیشاه، چاپ سوم، تهران.
27. کتاب مقدس عهد عتیق و عهد جدید. (1380). ترجمه فاضل خان همدانی، انتشارات اساطیر، تهران.