بی تردید سرزمین ماوراءالنهر یکی از خاستگاه‌های سترگ زبان و ادبیات فارسی است که نه تنها شاعران و ادیبان ارزشمندی را، از دیروز تا امروز، در دامان خود پرورده بلکه حوادث رخ داده در این پهنه‌ی پهناور نیز الهام بخش شاعران و نویسندگان فارسی زبان بوده است. از جمله این حوادث تاریخی، ظهور مقنّع – پیامبر دروغین سده دوم هجری – است که در نخشب ظهور کرده و با معجزه ماه نخشب، سالها اذهان بیشماری را به سمت و سوی خود کشانده است. اگرچه او جاودان نماند، امّا ماه نخشب او دست مایه هنرمندان بیشماری قرار گرفته و شاعران و نویسندگان فارسی زبان ازرودکی تا سعید نفیسی، از زوایای گوناگون و گاه متضاد، این موضوع را سرچشمه‌ی الهام خود قرار داده و آثاری جاودانه پدید آورده‌اند. ماه نخشب نه تنها سهمی چشمگیر در تصاویر شاعرانه شاعران فارسی‌گوی دارد بلکه به‌عنوان نماد و سمبل زیبایی، تزویر و ناپایداری، در عرصه ادبیات غنایی و تعلیمی زبان فارسی نیز ظهور و بروز ویژه‌ای یافته است. این مقاله با بررسی سیمای ماه نخشب در متون ادب فارسی، به نقد و تحلیل آن پرداخته است.
)